Het orgel
Inleiding
Van de 18e -eeuwse Vlaamse orgelbouwfamilie De Rijckere zijn een tweetal instrumenten bewaard gebleven. Een drieklaviers-orgel dat in 1779 gebouwd werd voor de Oostkerk te Middelburg en een kleiner orgel dat in 1776 gebouwd werd voor de Hervormde kerk te Axel.
Laatstgenoemde instrument werd in 1924 overgeplaatst naar de Protestantse kerk te Beek (Limburg, NL).
Het instrument is een unicum: het enige eenklaviers orgel van deze bouwers, dat vrijwel compleet bewaard gebleven is en ook het enige in zijn soort.
Korte geschiedenis van het instrument
-
De broers Petrus Josephus en Johannes de Rijckere bouwden in 1776 een orgel voor de Hervormde Kerk te Axel (Zeeuws-Vlaanderen).
-
Het instrument werd na keuring door organist F.J. Heinrichs uit Goes op 27 februari 1776 feestelijk ingewijd door Josia Paulus, burgemeester van Axel en Nuesen.
-
Chr. Verbeek voerde in 1828 herstelwerkzaamheden uit aan het instrument.
-
In 1906 en 1911 deed J. van der Kleij diverse aanpassingen (handklavier vernieuwd, spaanbalgen vervangen door magazijnbalg, nieuwe ventielveren, nieuwe pijpen voor Holpijp 8’ C-H, twee tongwerken weggenomen, Viool 8’ en Voix Celeste 8’ toegevoegd.
-
In 1924 werd het instrument door A.S.J. Dekker uit Goes overgeplaatst naar de Hervormde Kerk in het Limburgse Beek. Bij plaatsing in Beek werd de orgelkas ingekort en werd het aangehangen pedaal (omvang: CD-g) verwijderd
-
In 1965 vond de kerkrestauratie plaats en werd het orgel gedemonteerd en opgeslagen.
-
In 1983 voerde de firma Fama & Raadgever de herplaatsing en restauratie uit:
-
de orgelkas werd hersteld, de vlammen tussen de pijpvoeten werden weer aangebracht, de kas werd geschilderd en verguld;
-
er werd een nieuwe windvoorziening gemaakt en de windlade werd hersteld;
-
het klavier, de registerknoppen en opschriften werden vernieuwd;
-
de registermechaniek en het walsbord werden hersteld;
-
herstel van dispositie (nieuwe tongwerken) en pijpwerk (verschuivingen werden ongedaan gemaakt, ontbrekende fragmenten ingevuld).
-
-
In 2012 voerde orgelbouwer Verschueren Orgelbouw onderhoud uit aan het instrument en werden de tongwerkkoppen gereinigd van loodwit en opnieuw gelakt.
Dispositie
Het instrument kent dertien registers.
Manuaal:
Bourdon 8'
Prestant 4'
Flûte 4'
Nasard 3'
Doublette 2'
Tierce 1 3/5'
Sesquialter II sterk (gedeeld: b/d, deling c/cis1)
Fourniture III sterk
Cymbale II sterk
Cornet V sterk (discant, vanaf cis1)
Trompette 8' (gedeeld: b/d, deling c/cis1)
Cromorne 8' (discant: vanaf cis1)
Clairon 4' (bas: t/m c1)*
Overige registers:
Rossignol
Speelhulpen:
Tremblant Royal
Tremblant Doux
* In de dispositie opgetekend door ds. Jan Scharp
in zijn 'Geschiedenis en costumes van Axel' (1787)
wordt de Cromorne 8' niet vermeld. Bij de Clairon 4'
staat Bas en Superius.
Klavieromvang
De klavieromvang van het orgel is van CD t/m d3 (zonder CIS dus), totaal 50 pijpen per register.
Toonhoogte
A = 401 Hz. Waarschijnlijk is dit de oorspronkelijke toonhoogte van het orgel.
Stemming
Het orgel is gestemd in middentoonstemming ¼ comma. Deze stemming werd kennelijk tot in de late 18e eeuw toegepast. Deze stemming telt acht harmonische grote tertsen, die dus rein zijn op de noten c, d, es, e, f, g, bes; vier onzuivere verkleinde tertsen of kwarten op cis, fis, gis en h; elf verkleinde kwinten (met een kwart komma verkleind); één vergrote kwint, de wolfskwint ook diabolus in musica genaamd gis - es. Deze stemming geeft verschillende gevoelswaarden en uitdrukkingen aan de gebruikte akkoorden en toonaarden, maar sluit er verschillende uit die onbruikbaar zijn omdat ze danig vals klinken. De stemming geeft aan muziek uit Renaissance en Barok een grote meerwaarde.
Luisterfragmenten
Ton Reijnaerdts legde in 1996 de klank van het De Rijckere-orgel in Beek vast op zijn cd
'300 YEARS OF EUROPEAN ORGAN MUSIC'. Hieronder zijn enkele geluidsfragmenten van deze cd te beluisteren. De cd is voor EUR. 12,95 (excl. verzendkosten) te bestellen via tonreijnaerdts@hotmail.com
